Pełnomocnik świadka w postępowaniu karnym
Świadek potrzebuje pełnomocnika
Wszyscy wiedzą, że w postępowaniu karnym oskarżonemu (podejrzanemu) przysługuje prawo do korzystania z usług obrońcy. Wiadomo też, że inne strony procesu karnego – jak pokrzywdzony, powód cywilny czy oskarżyciel prywatny – mogą korzystać z pomocy pełnomocnika. Takim pełnomocnikiem może być wyłącznie radca prawny albo adwokat. Jednak już mało kto wie o tym, że przed organami ścigania i przed Sądem Karnym można korzystać ze wsparcia pełnomocnika także wtedy, gdy jest się świadkiem. Możemy w tym miejscu zapytać: czy świadkowi jest potrzebny profesjonalny pełnomocnik? Odpowiedź brzmi: tak. I to bardzo!
Uzasadnione interesy świadka
Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoba nie będąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu (art. 87 par. 2 kpk). Za interes świadka w ustanowieniu pełnomocnika należy uznać, przykładowo, sytuację, w której nie dysponuje on wystarczającą wiedzą prawniczą do obrony swoich praw w toku składania zeznań, a taka obrona jest konieczna, ze względu na dotyczące go okoliczności. Może to mieć miejsce choćby wówczas, gdy przeciwko świadkowi toczy się inne postępowanie karne i uzasadniona by była odmowa odpowiedzi na niektóre pytania, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka na odpowiedzialność karną (art. 183 par. 1 kpk). Oczywiście katalog sytuacji, w których ustanowienia pełnomocnika wymagają interesy świadka, jest otwarty i każdy przypadek należy rozstrzygać indywidualnie.
Świadek w postępowaniu kontrolnym przed UKS-em
Ciekawostką jest możliwość ustanowienia pełnomocnika przez świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez organy kontroli skarbowej. Pomimo bowiem tego, że żadne przepisy wprost nie stwarzają świadkowi możliwości korzystania z pomocy pełnomocnika w kontrolnym postępowaniu skarbowym, to praktyka – w uzasadnionych przypadkach – przewiduje taką możliwość. Do kontroli skarbowej stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, a nie Kodeksu postępowania karnego (art. 31 ust. 1 ustawy o kontroli skarbowej). Przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidują możliwości ustanawiania pełnomocnika przez świadka. Jednak inspektor kontroli skarbowej jest finansowym organem postępowania przygotowawczego (art. 53 par. 37 pkt 2 kks), a zatem organem, któremu przysługują uprawnienia quasi-policyjne. Prowadzone przez inspektora kontroli skarbowej postępowanie kontrolne jest często „wstępem” do karnoskarbowego postępowania przygotowawczego. Przesłuchiwany w toku czynności kontrolnych świadek ma więc prawo obawiać się, że zezna coś, co jego samego narazi na odpowiedzialność karnoskarbową. W takiej sytuacji powinno mu przysługiwać prawo do korzystania z pomocy pełnomocnika, gdy wymaga tego jego interes prawny. Inspektor kontroli skarbowej winien zatem rozważyć wniosek świadka o możliwość bycia reprezentowanym w toku przesłuchania przez pełnomocnika, a zatem zastosować analogicznie przepisy Kodeksu postępowania karnego w związku z przepisami Kodeksu karnego skarbowego (art. 87 par. 2 kpk w zw. z art. 113 par. 1 kks). Pełnomocnikiem świadka mógłby być w takiej sytuacji wyłącznie radca prawny albo adwokat (art. 88 kpk w zw. z art. 113 par. 1 kks).
Warto znać swoje prawa
Przesłuchanie w charakterze świadka przez organy ścigania – mimo kulturalnego, a niekiedy wręcz sympatycznego zachowania pracowników i funkcjonariuszy tych organów – jest zwykle doświadczeniem, wspominanym jako nieprzyjemne. Przypisywane Andriejowi Wyszynskiemu powiedzenie „dajcie mi człowieka, a paragraf się znajdzie” na szczęście straciło na aktualności. Trzeba jednak wciąż pamiętać o tym, że informacje usłyszane od świadka w toku przesłuchania, mogą niekiedy narazić jego samego na odpowiedzialność karną. Warto o tym pamiętać i korzystać ze swoich praw.